Każdego roku Ministerstwo Skarbu przygotowuje i publikuje na swoich stronach internetowych informację na temat przekształceń i prywatyzacji mienia komunalnego.

Wspomniana informacja jest opracowaniem powstającym w związku z realizacją obowiązku sprawozdawczego jednostek samorządu terytorialnego [dalej: JST] wprowadzonego ustawą o komercjalizacji i prywatyzacji. Z treści dotychczas ogłoszonych informacji wyraźnie wynika utrzymująca się tendencja do przekształcania samorządowych zakładów budżetowych w spółki kapitałowe, w szczególności, w spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W związku z powyższym warto zastanowić się, jakimi przesłankami kierują się włodarze JST, podejmując decyzję o zmianie formy wykonywania usług z zakresu gospodarki komunalnej.

Przede wszystkim należy mieć na uwadze fakt, że przekształcenie, o którym mowa, dotyczy samorządowych zakładów budżetowych, a zatem tych komunalnych jednostek organizacyjnych, które zostały utworzone i funkcjonują przede wszystkim w celu świadczenia na rzecz członków wspólnoty samorządowej usług o charakterze użyteczności publicznej. Siłą rzeczy zasadniczym celem, który z reguły przyświeca procedurze przekształcenia jest poprawa jakości wspomnianych usług. Wobec powyższego należy mieć na uwadze fakt, że wskutek przekształcenia powstaje spółka posiadająca odrębną od JST osobowość prawną, będąca samodzielnym uczestnikiem obrotu gospodarczego. Przekształcenie otwiera dla podmiotu komunalnego nowe możliwości, np. w zakresie zewnętrznego pozyskiwania finansowania inwestycji, jednocześnie wiąże się z koniecznością wdrożenia usprawnień niezbędnych dla prowadzenia zbilansowanej działalności gospodarczej. Rezultatem przekształcenia zakładu budżetowego w spółkę kapitałową powinien być wzrost efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa wykorzystywanego dotychczas przez zakład budżetowy a wniesionego do spółki jako aport. Nowopowstała spółka jest w świetle przepisów prawa podmiotem całkowicie samodzielnym, działa w warunkach wolnego rynku, w oparciu o należycie skalkulowany rachunek ekonomiczny, w związku z czym redukuje koszty i zaciąga zobowiązania, przy czym czyni to na własny rachunek, a nie na konto macierzystej JST, od której jest zależna wyłącznie na zasadach określonych w przepisach prawa handlowego i wynikających z relacji pomiędzy wspólnikiem (akcjonariuszem) a spółką, w której uczestniczy. Warto pamiętać, że spółka utworzona wskutek przekształcenia samorządowego zakładu budżetowego posiada pełną swobodę w kształtowaniu systemu zatrudniania i wynagrodzeń. Powyższe wynika przede wszystkim z faktu, że pracownicy spółki komunalnej - w przeciwieństwie do pracowników zakładu budżetowego - nie mają statusu pracowników samorządowych.

Istotną przesłanką przekształcenia jest wspomniana już możliwość pozyskiwania przez spółkę finansowania zewnętrznego, dzięki któremu realne staje się także rozwiązanie problemów wynikających z braku środków na przeprowadzenie niezbędnych inwestycji infrastrukturalnych. Dla przykładu warto wskazać na sektor wodociągowy, w którym szereg JST stanęło przed koniecznością kompleksowej modernizacji i usprawnienia systemu wodociągowo-kanalizacyjnego w celu spełnienia w tym zakresie wymagań stawianych m.in. przez dyrektywy unijne. Wymagane standardy nie mogłyby zostać osiągnięte przy wyłącznym udziale środków pochodzących z budżetu JST. Dzięki przekształceniu zakładu i powołaniu w jego miejsce spółki możliwe staje się wykonanie szeregu prac niezbędnych dla utrzymania bądź podniesienia poziomu świadczonych usług przy jednoczesnym odciążeniu budżetu JST. Należy także pamiętać, że dotychczasowe zobowiązania związane z działalnością zakładu budżetowego, a będące faktycznie zobowiązaniami jego macierzystej JST, wskutek przekształcenia stają się z mocy prawa zobowiązaniami nowoutworzonej spółki. Budżet JST zostaje w tym zakresie odciążony, dzięki czemu uwolnione w ten sposób środki mogą być angażowane w innych obszarach działania JST.

Niekiedy decydującą przesłanką przekształcenia bywa konieczność dostosowania się przez JST do wymagań stawianych przez ustawodawcę w zakresie dopuszczalnych form organizacyjno-prawnych wykonywania określonej działalności. Dla przykładu warto przywołać budzącą wiele kontrowersji a obowiązującą od niedawna nowelizację ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, z której dość powszechnie wywodzi się zakaz realizacji zadań w zakresie odbioru albo odbioru i zagospodarowania odpadów komunalnych za pośrednictwem zakładów budżetowych, co wprost prowadzi do konieczności przekształcenia tych zakładów w spółki komunalne. Trwająca aktualnie tzw. rewolucja śmieciowa jest w ostatnich dniach przedmiotem gorących dyskusji, w których znaczący wkład stanowią dostępne na portalu PrawoDlaSamorządu.pl artykuły autorstwa p. Macieja Kiełbusa, tj. m.in. „W śmieciowym labiryncie”, „Zakłady budżetowe w nowym systemie gospodarki odpadami komunalnymi”.