Ustawa wprowadziła zakazy dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej przez wójtów (burmistrzów, prezydentów miast).

W celu zwalczania zjawisk korupcyjnych oraz wykorzystywaniu stanowisk przez osoby pełniące funkcje publiczne dla czerpania korzyści materialnych w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego do polskiego porządku prawnego wprowadzono ograniczenia w zakresie prowadzenia przez niektóre podmioty działalności gospodarczej. Kwestie ograniczeń prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby zajmujące ważne stanowiska w samorządzie zostały uregulowane w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 roku o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne.

Artykuł 2 pkt 6 ww. ustawy wskazuje, że ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej dotyczą m.in. wójtów (burmistrzów, prezydentów miast). Osoby te nie mogą:

1)      być członkami zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółek prawa handlowego,

2)      być zatrudnione lub wykonywać innych zajęć w spółkach prawa handlowego, które mogłyby wywołać podejrzenie o ich stronniczość lub interesowność.

Ustawa wprowadza całkowity zakaz zatrudnienia dla osoby pełniącej określoną funkcję publiczną w spółkach prawa handlowego. Bez znaczenia pozostaje okoliczność, czy podstawą prawną zatrudnienia miałby być stosunek pracy czy umowa cywilnoprawna. Pozwala on jednak uniknąć sytuacji, gdy osoba pełniąca funkcję publiczną działa w spółce prawa handlowego, ale poza jej organami, jako likwidator, prokurent, pełnomocnik.

3)      być członkami zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółdzielni, z  wyjątkiem rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej,

4)      być członkami zarządu fundacji prowadzącej działalność gospodarczą.

Należy zauważyć, że jedynym obligatoryjnym organem w fundacji jest zarząd. Wyłączenie to podyktowane jest tym, że jedynie zarząd fundacji ma prawo kierowania działalnością fundacji i reprezentowania jej na zewnątrz Statut fundacji może jednak przewidywać tworzenie obok zarządu innych organów fundacji. Powyższy zakaz nie dotyczy, więc uczestnictwa osoby pełniącej funkcję publiczną w innych niż zarząd organach fundacji.

5)      prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem, pełnomocnikiem, a także prokurentem w prowadzeniu takiej działalności (z wyjątkiem działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, w formie i zakresie gospodarstwa rodzinnego).

Kwestia ta została uregulowana w sposób odmienny niż w przypadku radnych. Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym wprowadza ograniczenie prowadzenia przez nich działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy. W przypadku osób pełniących funkcję wójta (burmistrza, prezydenta miasta) nie chodzi już o wykluczenie możliwości wykonywania określonego rodzaju działalności, lecz o całkowity zakaz prowadzenia jakiejkolwiek działalności gospodarczej, ale jedynie przez określoną osobę. Powołana ustawa przewiduje, zatem bezwzględne podmiotowe wykluczenie prowadzenia działalności gospodarczej. Wykluczenie to ma jednak charakter czasowy. Po zakończeniu pełnienia funkcji publicznej dana osoba może już bez ograniczeń podejmować i wykonywać działalność gospodarczą.

6)      posiadać w spółkach prawa handlowego więcej niż 10 % akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10 % kapitału zakładowego – w każdej z tych spółek.

Ponadto po zakończeniu kadencji osoby na stanowisku wójta (burmistrza, prezydenta miasta) nie mogą przez okres jednego roku być zatrudnione lub wykonywać innych zajęć u przedsiębiorcy, jeżeli brały udział w wydaniu rozstrzygnięcia w sprawach indywidualnych dotyczących tego przedsiębiorcy. Zakaz ten nie dotyczy takich decyzji administracyjnych, jak ustalanie wysokości podatków i opłat lokalnych. Jednak wyjątkiem są tu decyzje dotyczące ulg i zwolnień w tych należnościach. Jeżeli osoba będąca wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) podejmowała takie decyzje o indywidualnych ulgach i zwolnieniach, to nie może przez rok podjąć pracy u danego przedsiębiorcy.

W uzasadnionych przypadkach może być jednak wydana zgoda na zatrudnienie przed upływem roku. Może ją wyrazić komisja powołana przez Prezesa Rady Ministrów. Decyzje w tych sprawach są podejmowane przez komisję w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku o wyrażenie zgody.

Wyjątek od zakazów

Ustawa o ograniczeniu działalności gospodarczej w art. 6 ust. 1 wprowadza wyjątek. Zakaz zajmowania stanowisk w organach spółek nie dotyczy sytuacji, w której osoby zajmujące stanowisko wójta (burmistrza, prezydenta miasta) zostały zgłoszone do objęcia takich stanowisk w spółce prawa handlowego przez: Skarb Państwa, inne państwowe osoby prawne, spółki, w których udział Skarbu Państwa przekracza 50 % kapitału zakładowego lub 50 % liczby akcji, jednostki samorządu terytorialnego [dalej: j.s.t.], ich związki lub inne osoby prawne j.s.t. Osoby te nie mogą zostać zgłoszone do więcej niż dwóch spółek prawa handlowego z udziałem podmiotów zgłaszających te osoby.

Konsekwencje naruszenia zakazów

Naruszenie omówionych powyżej zakazów przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) powoduje wygaśnięcie jego mandatu. Jeżeli przed dniem wyboru wykonywał on funkcję lub prowadził działalność gospodarczą, której nie można łączyć z mandatem, ma on obowiązek zrzec się funkcji lub zaprzestać wykonywania działalności gospodarczej. W terminie 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania wójt obowiązany jest do złożenia pierwszego oświadczenia, w którym zawrze informację dotyczącą zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej. W doktrynie pojawiają się wątpliwości, czy osoba prowadząca działalność gospodarczą, obejmując stanowisko wójta (burmistrza, prezydenta miasta) jest zobowiązana do całkowitej likwidacji tej działalności, tj. wykreślenia z rejestru, czy ewidencji przedsiębiorców, czy też zadośćuczyni ustawowym zakazom, zaprzestając de facto jej prowadzenia bez likwidacji¹. Przeważa pogląd, iż wystarczające będzie faktyczne zaprzestanie prowadzenia działalności bez jej całkowitego likwidowania. Przepis nakazuje bowiem zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej, a nie pozostawania w ewidencji czy rejestrze podmiotów gospodarczych. Nadto wskazać trzeba, iż funkcja wójta ma charakter czasowy, a więc po jej ustaniu osoby ją piastujące mają prawo powrócić do swojej dotychczasowej działalności². Natomiast przypadku niezrzeczenia się funkcji lub niezaprzestania prowadzenia działalności, rada gminy w uchwale lub wojewoda w zarządzeniu zastępczym stwierdza wygaśnięcie mandatu wójta (burmistrza, prezydenta miasta).