Na stronach Ministerstwa Środowiska pojawiły się dwie nowe interpretacje przepisów ustawy śmieciowej.

Na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska opublikowane zostały kolejne interpretacje przepisów ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r. poz. 391 ze zm.) [dalej: u.c.p.g.], które zdaniem Ministerstwa, stwarzają problemy w ich stosowaniu. Pierwsza z nich, opublikowana 17 maja br. dotyczy sposobu postępowania w przypadku nie realizowania przez gminę obowiązku odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Z kolei druga, z dnia 23 maja br. ma za zadanie odpowiedzieć na pytanie, czy gmina, która nie zdąży do 1 lipca rozstrzygnąć przetargu, może zlecić odbieranie odpadów z wolnej ręki.

Gdy gmina nie odbiera odpadów

Obowiązek odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy, został nałożony na gminę z mocy ustawy (art. 6c ust. 1 u.c.p.g.). W zamian za odbiór odpadów właściciele nieruchomości zamieszkałych zobowiązani są do ponoszenia na rzecz gminy opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi (art. 6h u.c.p.g.).

O tym, jak należy postępować w przypadku, gdy gmina nie realizuje nałożonego na nią obowiązku odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości stanowi art. 6s u.c.p.g. W takim przypadku właściciel nieruchomości zobowiązany jest do przekazania odpadów komunalnych, na koszt gminy, podmiotowi odbierającemu takie odpady, wpisanemu do rejestru działalności regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, prowadzonego przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) właściwego ze względu na miejsce ich odbierania.

Zdaniem Ministerstwa celem tego przepisu jest zapobieżenie sytuacji, w której gmina, mimo prawnego obowiązku zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, z różnych przyczyn nie dopełnia tego obowiązku. Właściciel nieruchomości zamieszkałej musi w takiej sytuacji we własnym zakresie zawrzeć umowę z podmiotem odbierającym odpady komunalne oraz zapłacić za tą usługę. Organizując w ten sposób usługę odbioru odpadów komunalnych z nieruchomości, właściciel nieruchomości nabywa cywilnoprawne roszczenie, w stosunku do gminy o zwrot kosztów zastępczego realizowania tego obowiązku.

Wobec jednoznacznej interpretacji Ministerstwa można mieć wątpliwości, czy faktycznie każdy przypadek braku realizacji przez gminę obowiązku odbioru odpadów komunalnych uzasadniać będzie żądanie przez właściciela wykonania go zastępczo przez zamówioną firmę i na koszt gminy. Stosowanie tego przepisu winno mieć charakter zupełnie wyjątkowy. Nie stanowi podstawy do zastosowania tej metody sytuacja, kiedy gmina nie zdąży rozstrzygnąć przetargu na odbiór odpadów komunalnych do 1 lipca 2013 r. Trudno wyobrazić sobie, aby w wielkich miastach, liczących po kilkaset tysięcy mieszkańców, w sytuacji kiedy z dniem 30 czerwca 2013 r. przestaną obowiązywać zawarte przez właścicieli umowy na odbiór odpadów komunalnych, zaczęli oni nagle szukać firmy, która wywiezie odpady z terenów ich nieruchomości.

Zlecenie odbierania odpadów w trybie zamówienia z wolnej ręki – stanowisko Ministerstwa Środowiska

Wątpliwości można mieć także wobec drugiej z interpretacji dotyczącej zlecenia przez gminę odbierania odpadów w trybie zamówienia z wolnej ręki w sytuacji, kiedy nie zdąży ona rozstrzygnąć przetargu do 1 lipca br.

Zdaniem Ministerstwa Środowiska przepisy ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, w zakresie odnoszącym się do udzielania zamówień publicznych na odbieranie  (lub odbieranie i zagospodarowanie) odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości stanowią lex specialis, w stosunku do ogólnych przepisów regulujących tę materię, które zawiera ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień  publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759, ze zm.) [dalej: p.z.p.].

Zdaniem Ministerstwa zapewnienie usługi odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości w trybie zamówienia z wolnej ręki jest możliwe tylko jako tryb awaryjny w sytuacji, o której mowa w art. 6f ust. 2 u.c.p.g. Zgodnie z tym przepisem gmina zapewnia te usługi w trybie zamówienia z wolnej ręki zgodnie z ustawą – Prawo zamówień publicznych – w przypadku rozwiązania umowy na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, do czasu rozstrzygnięcia nowego przetargu, który niezwłocznie organizuje wójt (burmistrz, prezydent miasta).

Zgodnie z art. 6g u.c.p.g. do przetargów na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości albo przetargów na odbieranie i zagospodarowanie tych odpadów, w zakresie nieuregulowanym w tej ustawie stosuje się Prawo zamówień publicznych. Ministerstwo wyraziło jednak pogląd, że kwestia udzielenia zamówienia z wolnej ręki została uregulowana w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach – ustawodawca dopuścił stosowanie trybu zamówienia z wolnej ręki w trybie awaryjnym, jakim jest rozwiązanie umowy z dotychczasowym wykonawcą wyłonionym w drodze przetargu, natomiast nie dotyczy to przypadku nierozstrzygnięcia przetargu. Nie można zatem uznać, że kwestia udzielania zamówień z wolnej ręki należy do zagadnień nieuregulowanych w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, co upoważniałoby do zastosowania w tej sprawie Prawa zamówień publicznych.

Ministerstwo przywołuje również w swojej interpretacji stanowisko Urzędu Zamówień Publicznych, w tym zakresie, który stwierdził, że udzielenie zamówienia w trybie zamówienia z wolnej ręki na podstawie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach stanowi swoistą regulację prawną tej ustawy i nie podlega ocenie, w oparciu o przepisy ustawy p.z..p., która znajduje zastosowanie tylko w zakresie nieuregulowanym w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.

W związku z wyżej przytoczonymi argumentami, zdaniem Ministerstwa Środowiska, nie ma możliwości udzielania zamówień w trybie z wolnej ręki na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości w przypadku, gdy do 1 lipca gmina nie rozstrzygnie przetargu na odbieranie odpadów komunalnych albo przetargu na odbieranie i zagospodarowanie tych odpadów. W takim przypadku znajdzie zastosowanie wspomniany już wcześniej art. 6s u.c.p.g., zgodnie z którym w przypadku, gdy gmina nie realizuje obowiązku odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, właściciel nieruchomości jest obowiązany do przekazania odpadów komunalnych, na koszt gminy, podmiotowi odbierającemu odpady komunalne od właścicieli nieruchomości. Ministerstwo uważa, że w takiej sytuacji, gdy gmina wie (bądź też przewiduje), że nie uda jej się zakończyć całej procedury przetargowej przed 1 lipca, powinna poinformować właścicieli nieruchomości o obowiązku zapewnienia przez nich przekazywania odpadów na zasadach określonych w art. 6s u.c.p.g.

Możliwość zastosowania trybu zamówienia z wolnej ręki na okres tymczasowy

Istniejące regulacje prawne nie pozostawiają wątpliwości co do tego, że wyłonienie wykonawcy usługi odbioru odpadów komunalnych nastąpić winno wyłącznie w trybie konkurencyjnym (przetarg nieograniczony lub ograniczony). Żaden przepis u.c.p.g. nie wprowadza jednak rozwiązań, z których gmina mogłaby skorzystać w sytuacji, kiedy mimo dochowania należytej staranności, nie zdąży rozstrzygnąć przetargu na czas. W przepisach u.c.p.g. ustawodawca uregulował wyłącznie sytuację rozwiązania umowy zawartej z wykonawcą wyłonionym w już zorganizowanym przetargu, i w tym zakresie wskazał, że gmina ma obowiązek zastosować tryb zamówienia z wolnej ręki. Przepis ten należy rozumieć nie tylko jako wskazanie na okoliczność uzasadniającą stosowanie tego trybu, ale również jako wskazanie na brak możliwości, w sytuacji nagłego rozwiązania umowy, wyłonienia przez gminę wykonawcy usługi w innym trybie niekonkurencyjnym przewidzianym przepisami Prawa zamówień publicznych np. negocjacji z ogłoszeniem, dialogu konkurencyjnego, negocjacji bez ogłoszenia.

Wprowadzenie przez ustawodawcę rozwiązania dopuszczającego stosowanie trybu zamówienia z wolnej ręki wyłącznie w sytuacji rozwiązania umowy, mającego na celu zapewnienie ciągłości świadczonych usług, nie oznacza jednak – w przeciwieństwie do tego co twierdzi Ministerstwo – że w innych, uzasadnionych okolicznościach nie jest możliwe zastosowanie tego trybu. Zauważyć należy, że ustawodawca nie reguluje w u.c.p.g. także sytuacji, kiedy umowa (zawarta nas oznaczony) wygaśnie (a nie zostanie rozwiązana), a gmina – mimo dołożenia należytej staranności – nie zdąży do tego czasu rozstrzygnąć kolejnego przetargu (np. zorganizuje przetarg z odpowiednim wyprzedzeniem, lecz z powodu braku ofert, składania odwołań czy skarg, nie zdąży go rozstrzygnąć).

Ustawodawca wskazuje, że w zakresie nieuregulowanym w u.c.p.g. do przetargów stosuje się Prawo zamówień publicznych. Wobec nieuregulowania w u.c.p.g. rozwiązań mających zapewnić wykonywanie usługi także w sytuacji nierozstrzygnięcia na czas przetargu, uzasadnionym wydaje się przyjęcie możności zastosowania trybu awaryjnego, jakim jest zamówienie z wolnej ręki, co pozwoli m.in. na zapewnienie ciągłości usług odbioru. Zastosowanie tego trybu, dla uniknięcia zarzutu naruszenia dyscypliny finansów publicznych lub unieważnienia zawartej umowy, musi być jednak w pełni uzasadnione okolicznościami istniejącymi w konkretnym przypadku.

Nie można zapominać o ustawowych zasadach dopuszczających zastosowanie tego trybu zamówienia. Jedną z nich będzie wyjątkowa sytuacja niewynikająca z przyczyn leżących po stronie zamawiającego (gminy), której nie mógł on przewidzieć, a wymagane jest natychmiastowe wykonanie zamówienia, przy czym nie można zachować terminów określonych dla innych trybów udzielenia zamówienia (art. 67 ust. 1 pkt 3 p.z.p.).

Wbrew poglądom wyrażonym przez Ministerstwo Środowiska, przy w pełni uzasadnionym istnieniu ustawowej przesłanki, skorzystanie przez gminę z trybu zamówienia z wolnej ręki wydawać się będzie usprawiedliwione. Decydując się na wybór wyłonienia wykonawcy usługi w trybie zamówienia z wolnej ręki, narażając się przy tym na zarzut naruszenia dyscypliny finansów publicznych, bądź nawet unieważnienie zawartej umowy, gmina i tak wybiera mniejsze zło. Nie można pomijać bowiem w tym wypadku konsekwencji, jakie powstaną w sytuacji, kiedy gmina nie będzie wykonywać obowiązku odbioru odpadów komunalnych z terenów nieruchomości. Jest bardzo prawdopodobnym, że rozwiązanie polegające na zorganizowaniu odbioru przez właścicieli nieruchomości we własnym zakresie, i to na tak dużą skalę nie powiedzie się. Konsekwencją nie realizowania przez gminę obowiązku odbioru odpadów komunalnych będzie zagrożenie dla zdrowia ludzi, naruszenie zasad ochrony środowiska, a także powstanie trudnych do odwrócenia szkód w środowisku. Skutkiem zaniechania odbioru przez gminę odpadów komunalnych będzie także konieczność poniesienia, niekiedy zwiększonych kosztów odbioru odpadów i konieczność spłaty roszczeń mieszkańców, co w rezultacie narazić może gminę także na zarzut naruszenia dyscypliny finansów publicznych.

Korzystając z trybu zamówienia z wolnej ręki należy pamiętać o tym, że wyłonienie wykonawcy w tym trybie powinno być rozwiązaniem wyłącznie tymczasowym na okres niezbędny do przeprowadzenia procedury przetargowej i podpisania odpowiedniej umowy z wyłonionym wykonawcą na odbiór odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. 

Jeśli interesuje Cię ta tematyka i potrzebujesz wsparcia merytorycznego, czytaj dalej.